Toplanan 145 Milyar Lira Deprem İçin Kullanıldı mı? Şeffaflık Tartışması

Türkiye, 1999 yılından bu yana milyarlarca lira deprem vergisi topladı; ancak beklenen büyük İstanbul depremi için alınan önlemler hâlâ yetersiz. "Toplanan devasa kaynaklar gerçekten depreme hazırlık için mi harcandı?" sorusu yeniden kamuoyunun gündeminde.

Deprem Vergileri Neden Yeniden Gündemde?

İstanbul’u sarsan her yeni deprem, gözleri tekrar 1999 yılında toplanmaya başlanan özel iletişim vergisine çeviriyor. 17 Ağustos Marmara Depremi ve 12 Kasım Düzce Depremi sonrasında hayata geçirilen bu uygulama, kamuoyunda zamanla "deprem vergisi" olarak anılmaya başlandı. Başlangıçta geçici olması planlanan vergi, 2004 yılında kalıcı hale getirilerek devlet bütçesine sürekli bir gelir kaynağına dönüştü.

145 Milyar Lira Toplandı, Peki Nereye Gitti?

Ondokuz Mayıs Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Murat Batı'nın aktardığı verilere göre, Mart 2025 itibarıyla toplanan özel iletişim vergisinin toplam tutarı 145 milyar lirayı bulmuş durumda. Bu da yaklaşık 40,165 milyar dolara denk geliyor. Yalnızca 2025 yılı için hedeflenen vergi geliri 45,1 milyar lira olurken, yılın ilk üç ayında şimdiden 9,9 milyar lira toplanmış durumda. Ancak bu devasa meblağın depreme hazırlık için nasıl kullanıldığı konusunda kamuoyuna açık net bir bilgi sunulmuş değil.

Bakan Şimşek Ne Diyor?

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, daha önce TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda yaptığı açıklamada, özel iletişim vergisinin "deprem vergisi" adı altında ayrı bir hesapta tutulmadığını vurgulamıştı. Şimşek, “Tüm vergiler genel bütçeye aktarılıyor ve bu bütçeden eğitim, sağlık, yol yapımı ve çiftçiye destek gibi çeşitli alanlara harcama yapılıyor,” diyerek, özel bir deprem fonu oluşturulmamış olmasının, harcamaların doğrudan izlenememesine neden olduğunu belirtmişti.

Afet Yeniden İmar Fonu: Depremden Sonra mı Hatırlandı?

6 Şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonra, 21 Mart 2023 tarihinde Afet Yeniden İmar Fonu kuruldu. Ancak bu fonun amacı, afet öncesi önlem almak değil; sadece afet sonrası yıkımı onarmak. Fonun yönetimi, Hazine ve Maliye Bakanı başkanlığında ilgili bakanlıkların temsilcilerinden oluşuyor.

Fonun Harcamaları Şeffaf mı?

Afet Yeniden İmar Fonu’nun gelir ve giderlerine ilişkin detaylı bir kamu raporu bulunmuyor. 2024 yılına ait Hazine ve Maliye Bakanlığı Faaliyet Raporu'nda, fondan TOKİ aracılığıyla kentsel dönüşüm ve mekansal planlamaya 150,9 milyar lira aktarılmış olduğu belirtilse de, bu kaynağın tam olarak hangi projelere ve ne şekilde harcandığı konusunda şeffaf bir açıklama yapılmış değil.

AFAD'ın Bütçesi Rekor Kırdı

Türkiye’nin afetlerle mücadelede başlıca kurumu olan Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı'na (AFAD) 2025 yılı için 266,9 milyar liralık dev bir bütçe ayrıldı. Bu rakam, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı'nın bütçesinden bile daha yüksek. Ancak uzmanlar, bu bütçenin ağırlıklı olarak afet sonrası müdahalelere yönelik olduğunu ve risk azaltıcı önlemlerin hâlâ ikinci planda kaldığını vurguluyor.

İstanbul Hazır mı?

1999'dan bu yana geçen çeyrek yüzyıla, toplanan milyarlarca liraya ve yapılan tüm uyarılara rağmen, uzmanlar İstanbul için alarm zillerinin çalmaya devam ettiğini söylüyor. Özellikle yapı stoğunun güçlendirilmesi, kamu binalarının depreme dayanıklı hale getirilmesi ve acil toplanma alanlarının artırılması gibi kritik adımların büyük ölçüde eksik kaldığı belirtiliyor.